Ο Hendrix δεν ενδιαφέρει τους μουσικολόγους σαν απλή μελέτη περίπτωσης, αλλά ως μουσικό φαινόμενο: Είναι ένα από τα σπάνια δείγματα όπου η τεχνική αρετή, η τεχνολογική περιέργεια και η πολιτισμική στιγμή συντονίστηκαν σαν στουντιακά κανάλια χωρίς διαρροές. Κι εκεί, μέσα σ’ αυτή τη μαγική ευθυγράμμιση, έγιναν πράγματα που ακόμα μετράμε.
Καλώδια, ηλεκτρισμός και...μια απείθαρχη Stratocaster
Στα τέλη των 60s, η ηλεκτρική κιθάρα ήταν ήδη δημοφιλής. Όμως ήταν ακόμη δεμένη με τη λογική του "πένα-καλώδιο-ενισχυτής" και οικείες πεντατονικές -στην καλύτερη περίπτωση ευφάνταστα μελωδικά ριφάκια από τους Beatles.
Ο Hendrix, αντίθετα, τη χρησιμοποίησε σαν αγρίμι έτοιμο να απελευθερωθεί. Έβλεπε τον ενισχυτή όχι ως συσκευή ενδυνάμωσης του ήχου, αλλά ως ημίτρελο επιστημονικό συνεργάτη σε πειράματα.
Η επιθυμία του να ελέγξει το feedback -και όχι να το αποφύγει- μοιάζει με κάποιον που βλέπει την φωτιά και τον ηλεκτρισμό όχι ως κίνδυνο, αλλά ως μέσο έρευνας και ανακάλυψης. Η φυσική του ηλεκτρομαγνητισμού υποκλίνεται ακόμη: σήματα, παρεμβολές, κύματα πίεσης -όλα έγιναν εργαλεία εκφραστικότητας.
Οι μουσικολόγοι συχνά μιλούν για την "απελευθέρωση του θορύβου" στη σύγχρονη μουσική -ο Hendrix το εφάρμοσε χωρίς να χρειαστεί να γράψει μουσικό μανιφέστο ή παρτιτούρα.
Και όταν πατούσε το fuzz και το wah, δεν τα έκανε για να στολίσει τον ήχο: Τα ενέταξε στη δομή της φράσης, σαν να ήταν σύμφωνα και φωνήεντα πάνω σε πεντάγραμμο. Αν ο Bach έγραφε counterpoint, ο Hendrix έγραφε counter-noise και -ώ του θαύματος- το έκανε να ακούγεται το ίδιο απολαυστικά.
Ένα στούντιο, μισή κονσόλα και άπειρη περιέργεια
Αν κάποιος θέλει να καταλάβει πόσο μπροστά ήταν η σκέψη του Hendrix, ας ακούσει το 'Electric Ladyland' και θα νιώσει ότι μεταφέρθηκε σε μουσικό πλανήτη με διαφορετική ατμόσφαιρα: στερεοφωνικά περάσματα που στροβιλίζονται, πολλαπλά layers σαν υφάσματα, echo που αναπνέει. Και -φυσικά- μια κιθάρα που μοιάζει να εξομολογείται, να μονολογεί ή να αφηνιάζει.
Η ηχογράφηση δεν ήταν για εκείνον απλή αποτύπωση, αλλά η ίδια η πράξη δημιουργίας: Όπως οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι πειραματίζονταν με το φως έναν αιώνα πριν, ο Hendrix πειραματιζόταν με τον μουσικό χώρο -την πανοραμική τοποθέτηση, τη φάση, τις ανακλάσεις. Και έτσι άνοιξε τον δρόμο για να γίνει το στούντιο βασικό όργανο της μουσικής εξέλιξης -κάτι που σήμερα θεωρούμε δεδομένο σε όλα τα σύγχρονα είδη, από την ambient μέχρι την ηλεκτρονική παραγωγή.
Πολλοί καλλιτέχνες σήμερα "χτίζουν" κομμάτι με κομμάτι, σαν να συναρμολογούν ηχητικό παζλ. Ο Hendrix το έκανε όταν η κονσόλα ήταν ακόμη φανταχτερός πίνακας με κουμπιά που μόνο οι τεχνικοί καταλάβαιναν. Ο ίδιος, βέβαια, καταλάβαινε αρκετά ώστε να πειραματιστεί -και λίγο παραπάνω ώστε να μην ρωτήσει αν "επιτρέπεται".
Blues, ψυχεδέλεια, rock και soul σε ένα shaker –shake well (ή αλλίως, πώς χωράνε 3-4 είδη σε δύο μέτρα)
Για έναν μουσικό που έγινε θρύλος μέσω της ροκ, ο Hendrix είχε ελάχιστη υπομονή με τα στεγανά της. Η σύνθεσή του ήταν υβριδική και πειραματική, σχεδόν οργανικά πολυστυλιστική: Έπαιρνε τις κλασσικές blues γραμμές, τις ανακάτευε με rock και soul phrasing και τις τοποθετούσε επάνω σε ψυχεδελικά περιβάλλοντα που ακούγοταν σαν να έχουν ηλεκτρισμένο jazz DNA στη μετάλλαξή τους.
Και αυτό, γιατί δεν επεδίωξε ποτέ να "ανήκει" κάπου, γι' αυτό και είναι τόσο διαχρονικός. Η μουσική του λειτουργεί σαν εργαστήριο μεταλλάξεων, όπου η αρμονία και η ηχητική υφή αγκαλιάζουν η μία την άλλη χωρίς να ζητούν άδεια. Αν κάποιος σήμερα προσπαθήσει να αναλύσει τα κομμάτια του με αυστηρή θεωρητική προσέγγιση, θα διαπιστώσει ότι το αρμονικό πλαίσιο συχνά παραχωρεί χώρο στο ηχοχρωματικό πλαίσιο.
Ο Hendrix έφτιαχνε μουσική με τη λογική "ό,τι είναι νόστιμο μπαίνει στη συνταγή". Οι μουσικολόγοι μετά προσπαθούσαν να τα ξεχωρίσουν και ιδρωναν σαν εξεταστές που διορθώνουν γραπτά με άγνωστη σε αυτούς γλώσσα και συντακτικό.
Live εμφανίσεις = ηλεκτρικός εξορκισμός
Η σκηνική παρουσία του Hendrix δεν ήταν θέατρο για το θέατρο. Η πυρωμένη Stratocaster, οι κινήσεις, η αμεσότητα δεν ήταν κόλπα εντυπωσιασμού, αλλά η φυσική προέκταση της σχέσης του με το όργανο. Σαν να συνομιλούσε με μια ζωντανή οντότητα. Σαν να διαπραγματευόταν μαζί της το επόμενο riff.
Πολλά επίσης έχουν ειπωθεί για τη φαντασμαγορία του Woodstock ή του Monterey, όμως η ουσία είναι άλλη: ο Hendrix εισήγαγε μια καινούρια λογική για το τι σημαίνει ζωντανή μουσική. Η σκηνή μαζί του έμοιαζε σαν να είχες πάει για rock συναυλία αλλά έπεσες κατά λάθος σε τελετουργικό όπου η κιθάρα έχει αναφαίρετο δικαίωμα λόγου -και, μεταξύ μας, περισσότερη προσωπικότητα από τους μισούς ανθρώπους στο ανυποψίαστο κοινό.
Ένας Αφροαμερικανός που μπήκε στο σπίτι της rock και άλλαξε την επίπλωση
Καιρός να ειπωθεί καθαρά: το rock δεν ήταν σε καμία περίπτωση έτοιμο για την παρουσία του. Αλλά μερικές φορές ο καλύτερος τρόπος να αλλάξεις κάτι είναι απλώς να μπεις μέσα και να παίξεις τόσο καλά που ξεχνάνε όλοι ποιος “ανήκει” πού.
Σε μια εποχή όπου η rock σκηνή ήταν κατά κανόνα "λευκή", έρχεται ένας Αφροαμερικανός που διέλυσε κάθε προϋπόθεση του "τι είναι rock" και έγινε σύμβολο μιας άλλης προοπτικής. Δεν χρειάστηκε να μιλήσει για κοινωνική αλλαγή: η ίδια του η παρουσία στο επίκεντρο της ροκ κουλτούρας ήταν μια τέτοια πράξη.
Το αυτί μας δεν επέστρεψε ποτέ εκεί που ήταν
Από τους κιθαρίστες της γενιάς του funk μέχρι τους πρωτοπόρους του grunge, από τους αρχιτέκτονες της ψυχεδέλειας μέχρι τους παραγωγούς της σύγχρονης ηλεκτρονικής σκηνής, το αποτύπωμά του είναι παντού. Όχι επειδή όλοι προσπαθούν να παίξουν σαν αυτόν (και καλή τύχη σε όποιον το δοκιμάσει), αλλά επειδή άνοιξε το παράθυρο της ελευθερίας που όλοι μπορούν πλέον να αξιοποιήσουν.
Αν κάτι άφησε ως παρακαταθήκη, είναι η βεβαιότητα ότι ο ήχος έχει περισσότερες δυνατότητες από όσες νομίζουμε και ότι, κάπου εκεί έξω, υπάρχει πάντα μια νότα που δεν έχει ακόμη ακουστεί. Ο Hendrix την άκουγε ήδη.
Δεν ήταν απλώς ένας ακόμη κιθαρίστας. Ήταν ο ορισμός της μουσικής ρήξης. Και οι ρήξεις δεν ξεπερνιούνται -απλώς μαθαίνουμε να ζούμε μέσα στις συνέπειές τους.
Bonus track: “Ξεπερασμένος”, ε; Να σου πω και για το ξεπερασμένο οξυγόνο που αναπνέεις…
Κι όμως: Υπάρχουν κάποιοι που λένε ότι "ο Hendrix πλέον είναι παρωχημένος για την κιθάρα".
Ναι, "ξεπερασμένος"...Όπως ο Ιπποκράτης, ο Einstein, ο Da Vinci και ο Beethoven...
Είναι η ίδια κατηγορία ανθρώπων που θα κοιτάξουν έναν φούρνο μικροκυμάτων και θα πουν "OK, ζεσταίνει, αλλά δεν έχει Wi-Fi".
Το να λες ότι ο Hendrix είναι ξεπερασμένος επειδή δεν χρησιμοποιούσε ιλιγγιώδη arpeggios όπως ο Malmsteen, είναι σαν να λες ότι ο Pollock είναι ξεπερασμένος επειδή δεν είχε Procreate.
Το καινούριο, το ανατρεπτικό, το καινοτόμο, αυτό που θεωρείται πλέον δεδομένο και απαραίτητο, υπάρχει επειδή υπήρξε κάποιος που δεν φοβήθηκε να επαναπροσδιορίσει ριζικά τα standards της εποχής του.
Ναι, φυσικά, και ο Hendrix δεν είχε Neural DSP. Ούτε και τη στρουκτουραλιστική τεχνική του τρίπτυχου "Vai-Satriani-Malmsteen".
Είχε όμως ένα τεράστιο προτέρημα: Καταλάβαινε την ηλεκτρική ενέργεια καλύτερα απ’ όσο εμείς καταλαβαίνουμε τα ίδια μας τα νεύρα. Και τη μετουσίωνε σε μουσική.
Κι αν δεν σε πείθει αυτό, σκέψου κάτι απλό:
Ο Hendrix πέθανε το 1970, μετά από μόλις 7-8 χρόνια καριέρας, αλλά ακούγεται σαν να επεξεργάζεται το αύριο από το παρελθόν. Πόσο “ξεπερασμένος” πρέπει να είσαι για να προηγείσαι πενήντα χρόνια;